Quan điểm phản đối

Theo quan điểm của một số học giả, Ủy ban Đoàn kết Công giáo Việt Nam được cho là tổ chức theo mô hình Hội Công giáo Yêu nước Trung Quốc[10], dù Ủy ban được hình thành trước và thiên về tính chất dân tộc xã hội hơn là tôn giáo. Ủy ban Đoàn kết Công giáo không trực thuộc Hội đồng Giám mục Việt Nam.

Ngày 11 tháng 3 năm 1955, Khâm sứ Tòa Thánh là John Dooley đã gửi văn thư số 1024/89 cho các giáo phận ở miền Bắc nói rõ: "Theo nhiều nguồn tin đáng tin cậy, tôi có bổn phận cho các Đấng bậc trong Giáo hội hay rằng, những hoạt động này đều ở bên ngoài hệ thống của Giáo hội, không được phép của Đấng bản quyền ‘Các linh mục có trách nhiệm trong các hoạt động ấy ở trong hoàn cảnh không hợp lệ" [11] Vài ngày sau khi hội nghị thành lập Uỷ ban Đoàn kết Công giáo bế mạc và chính thức ra mắt Uỷ ban Liên lạc Công giáo, Hồng y P. Fumasoni Biondi - Tổng trưởng Bộ Truyền giáo quyết định gửi văn thư đế ngày 7 tháng 5 năm 1955, số văn thư: 1810/55 đến các giám mục Việt Nam, trong thư Hồng y này viết: Thánh bộ Truyền giáo không thể giấu anh em nỗi lo buồn tận đáy lòng khi nghe tin mấy linh mục nhầm vì lòng ngay hay nhầm vì theo những học thuyết mới và sai lạc. Họ đã họp nhau một cách “vượt quyền các Giám mục” làm thành một hội nghị gọi là hội nghị hòa bình. Như thế họ đã tự đặt mình làm những người cổ động và bảo vệ một phong trào đầy nguy hiểm cho sự hợp nhất của giáo hội ở Đông dương. Thánh bộ nhắc nhở: Vậy nếu thiếu tinh thần kỷ luật, hay thiếu sót trong sự vâng lời các giám mục thì mối dây hợp nhất sẽ giãn ra và đứt.[12]

Trước ngày khai mạc hội nghị của ủy ban liên lạc công giáo, trên tờ báo “Sáng danh Chúa” cho đăng bức điện văn ủng hộ hội nghị của giám mục Hoàng Văn Đoàn. Tuy vậy, sau khi có thư của Khâm sứ Toà Thánh Dooley, thì trước Nhà thờ Lớn Hà Nội cho dán tờ thanh minh của Giám mục Hoàng Văn Đoàn với nội dung Giám mục Hoàng Văn Đoàn thừa nhận mình vượt quá thẩm quyền và không có quyền ưng thuận "Hội nghị Công giáo kính Chúa". Tờ Quan sát viên Rôma, cơ quan báo chí bán chính thức của Toà Thánh trình bày quan điểm không tán thành Uỷ ban Đoàn kết Công giáo Việt Nam, trong bài viết có câu: Các hội đoàn này trong thực tế cũng gây ra hoặc khoét sâu chia rẽ trong cơ thể sống của giáo hội. Họ muốn chống các giám mục và rõ ràng giản đơn là họ muốn xen vào tất cả các hoạt động của giáo hội. Họ rao giảng thư hòa bình không phải nền hòa bình của Phúc âm. Thường chỉ các hội đoàn này mới có quyền làm báo “công giáo” và kiểm duyệt báo...[12]

Các giám mục quản trị các giáo phận thuộc giáo tỉnh Hà Nội có những tuyên bố khác nhau về Uỷ ban: Giám mục Phaolô Bùi Chu Tạo, giám mục giáo phận Phát Diệm tuyên bố các linh mục chỉ được tham gia hội Chữ Thập Đỏ và Mặt trận Tổ quốc. Giám mục Bắc Ninh Giuse Maria Nguyễn Quang Tuyến không ủng hộ uỷ ban. Trong hội nghị Uỷ ban Đoàn kết Công giáo ngày 2 tháng 1 năm 2007, Chủ tịch Uỷ ban Đoàn kết Công giáo Bắc Ninh cho rằng: Cái chết của giám mục Tuyến đã chấm dứt đau khổ cho ủy ban chúng tôi. Giám mục Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Sang, giám mục giáo phận Thái Bình cho rằng tuy rằng giáo phận Thái Bình chưa có Uỷ ban Đoàn kết Công giáo không thua kém các nơi có uỷ ban. Ông này cho rằng nếu Uỷ ban có lợi ích, ông sẽ bổ nhiệm các linh mục giỏi tham gia.[12]

Đến năm 1960, tại Miền Nam, các giám mục miền Nam đã họp hội nghị và ra Thư chung 1960 với tuyên bố: Muốn cho đạo thánh được nguyên vẹn, người Công giáo phải phủ nhận lí thuyết Cộng sản và những áp dụng của nó đến tận cùng.[2]

Hồng y Angelo Sodano - Quốc vụ khanh Tòa Thánh, trong văn thư đề ngày 20 tháng 5 năm 1992 gửi Giám mục Phaolô Maria Nguyễn Minh Nhật - Chủ tịch Hội đồng Giám mục Việt Nam lúc đó, có viết về Ủy ban: "Một tổ chức vừa có tính chất công dân, vừa có tính chất chính trị có nguy cơ gây lẫn lộn giữa giáo hội và tổ chức chính trị" [13] Trong lễ tấn phong tân giám mục Phaolô Maria Cao Đình Thuyên giữa tháng 11 năm 1992, giám mục Nguyễn Minh Nhật yêu cầu các giám mục tham gia và chịu trách nhiệm về tổ chức Uỷ ban Đoàn kết Công giáo thuộc giáo phận mình quản trị. Ông cũng yêu cầu các giám mục báo cáo về Toà Thánh danh sách linh mục tham gia uỷ ban, việc hiệp thông và mục vụ của họ. Chính vì lý do trên, hầu hết các giáo phận, nhất là phía Bắc, các giám mục đều cấm linh mục tham gia Uỷ ban Đoàn kết Công giáo.[12]

Nhiều hồi ký của các Giám mục, linh mục Công giáo bày tỏ sự không đồng tình, phê phán tổ chức này. Những cuốn hồi ký như Những câu chuyện về một thời của Giám mục Phaolô Lê Đắc Trọng, Câu chuyện về những cây đại thụ của linh mục Trần Hữu Thanh, Vũ Ngọc Bích (dòng Chúa cứu thế),... là những ví dụ cụ thể.[12]

Quan điểm tán thành và hỗ trợ

Đảng Cộng sản Việt Nam là đảng cầm quyền, lãnh đạo mọi mặt đời sống xã hội, trong đó có Uỷ ban Đoàn kết Công giáo. Nghị quyết của Hội nghị Đảng Cộng sản Đông Dương ghi rõ cần mở rộng Mở rộng Việt nam Công giáo Cứu quốc hội. Sau biến cố Cách mạng Tháng Tám năm 1945 tại Việt Nam, tố chức Hội Việt Nam Công giáo cứu quốc ra đời và trực thuộc Mặt trận Việt Minh. Nhà nước Việt Nam vận động các giám mục Công giáo tham gia tổ chức này trong lễ tấn phong tân giám mục Tađêô Lê Hữu Từ vào cuối tháng 10 năm 1945. Chính quyền đã cử phái đoàn cấp cao gồm ông Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp. Tuy vậy, ông Nguyễn Mạnh Hà, du học từ Pháp trở về đã nêu sáng kiến thành lập Liên Đoàn Công giáo Việt Nam, là một tổ chức Công giáo Tiến Hành. Tổ chức này được cả Việt Minh và Toà Thánh cho phép hoạt động và chuẩn y điều lệ của liên đoàn này.[14]

Sau biến cố di cư năm 1954, đầu năm 1955, Ban Bí thư Trung ương ra Thông tư số 1/TT-TW do ông Nguyễn Duy Trinh ký hướng dẫn thành lập Ủy ban Liên lạc Công giáo trong đó ghi mục đích là Tranh thủ rộng rãi các giáo sĩ và giáo dân; Làm cơ sở vững chắc cho các phần tử yêu nước tiến bộ trong công giáo. Trên cơ sở này, Uỷ ban liên lạc Công giáo chính thức thành lập vào tháng 3 năm 1955 tại Hà Nội. Chủ tịch Việt Nam Dân Chủ Cộng Hoà Hồ Chí Minh dùng nhiều bút danh và bày tỏ ủg hộ các tổ chức Công giáo do Nhà nước thành lập tại Ba Lan và Trung Quốc. Trong bài viết "Tổ quốc độc lập, tôn giáo mới tự do”, Hồ Chí Minh viết: Từ tháng 7 năm ngoái, giáo dân Trung Quốc bắt đầu cuộc vận động “tự trị, tự dưỡng, tự truyền”, nghĩa là giáo dân tự cai quản lẫn nhau, không cần cha cố người ngoại quốc; các cha cố Trung Quốc tự làm ăn không nhờ vả ai; giáo dân tự tuyên truyền đạo Chúa”. Bài báo kết luận: “Ỏ nước ta, đồng bào công giáo đều yêu nước và hăng hái tham gia kháng chiến. Gương sáng của giáo dân Trung Quốc càng làm cho đồng bào công giáo Việt Nam thêm tin tưởng và quyết tâm”.[14]

Đầu những năm 80, do ảnh hưởng từ phong trào dân chủ từ châu Âu, nên tình hình chính trị Việt Nam trở nên phức tạp. Uỷ ban Đoàn kết Công giáo Việt Nam cũng dự tính bị giải thể. Tuy vậy, do lo ngại mắc phải âm mưu của Toà Thánh Vatican nên họ tiếp tục hoạt động và đổi tên thành Uỷ ban Đoàn kết Công giáo Yêu nước tháng 11 năm 1983. Do có nhiều dị nghị về tên của tổ chức, Uỷ ban này chính thức đổi tên thành Uỷ ban Đoàn kết Công giáo Việt Nam từ tháng 10 năm 1990 và chính phủ Việt Nam phê duyệt qua công văn 180/TG-CP ký ngày 22 tháng 5 năm 1991.[14]

Tất cả các Đại hội của Uỷ ban Đoàn kết Công giáo đều có các lãnh đạo Việt Nam tham gia: Tổng bí thư, Thủ tướng, Chủ tịch nước, Chủ tịch Mặt Trận Tổ quốc. Việc ưu ái này chính bản thân Đại hội của Hội đồng Giám mục Việt Nam không có được. Nhà nước Việt Nam chu cấp tài chính và nhân sự cho Uỷ ban Đoàn kết Công giáo Việt Nam. Khi vừa thành lập thì uỷ ban thuộc quyền Ban Bí thư Trung ương, từ năm 1976 khi ban Dân vận Trung ương thành lập thì thuộc quyền ban Dân vận. Từ năm 1986, ủy ban về trực thuộc Ban tôn giáo. Thường xuyên có một cán bộ Ban tôn giáo sang làm Bí thư chi bộ của ủy ban Đoàn kết Công giáo Việt Nam.[14]

Từ năm 1995, Uỷ ban Đoàn kết Công giáo Việt Nam trực thuộc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Trong uỷ ban luôn có chi bộ Đảng Cộng sản Việt Nam. Về kinh phí, tính đến năm 2008, mỗi ủy ban cấp tỉnh được cấp từ 30 đến 150 triệu đồng /năm và phương tiện vận chuyển cho các lãnh đạo uỷ ban.[14]